Rekordy temperatury w Polsce

Na różnych stronach internetowych publikowane są wartości ekstremalnych temperatur notowanych w naszym kraju, w znakomitej jednak większości są to rekordy odnotowane w latach po roku 1951. Jedynym wyjątkiem wydają się tu wartości tzw. „rekordów absolutnych” (+40.2°C w Prószkowie, -41.0°C w Siedlcach), które wystąpiły przed 1950. Tymczasem w „Przeglądzie Geofizycznym” z 1983 r. w artykule „O zakresie zmienności temperatury w Polsce” (D. Kuziemska) cytowane mamy rekordy dla poszczególnych miesięcy w latach 1881-1975 – stąd możemy w ten sposób uzyskać wartości rekordowe dla okresu 1881-2017.

W kolejnych latach dość intensywnie przyglądaliśmy się zaprezentowanym przez D. Kuziemską wartościom. Wykryliśmy kilka oczywistych błędów, które w kolejnych wersjach tabeli zostały usunięte. Okazało się również, że rekord zimna Polski z Siedlec jest wynikiem błędu (wartości temperatur z Siedlec z pierwszej zimy II wojny światowej są znacznie zaniżone, co może być wynikiem pierwszych miesięcy okupacji).

PODKREŚLONO REKORDY ODNOTOWANE OD 1990. POGRUBIONE – PO 2010.

Tabela 1. Minimalne temperatury w Polsce w latach 1881-2018

Tabela 2. Maksymalne temperatury w Polsce w latach 1881-2023

¹ W związku z materiałem zebranym tutaj, rekordy z Siedlec są najprawdopodobniej błędne.

² Wartości i dane zaznaczone kursywą pochodzą z publikacji „Klimakunde des Deutschen Reiches (1939)”. Niestety nie podawano tam dat wystąpienia ekstremów miesięcznych, wyjątki stanowią ekstrema roczne (jak na przykład temperatura +25.9°C odnotowana 20 sierpnia 1892 na Śnieżce)

³ W Opolu tego dnia notowano jedynie 38.0°C, dodatkowo istnieją informacje o położeniu klatki w Prószkowie zaledwie 1 metr nad powierzchnią gruntu (obecnie jest to 2 metry). Nie jest więc jasne czy rekord z Prószkowa nie był wynikiem nieprawidłowej ekspozycji przyrządów na promieniowanie słoneczne, jest to jednak rekord powszechnie uznawany.

⁴ Rocznik meteorologiczny 1963 (IMGW/PIHM)

⁵ Rocznik meteorologiczny 1962 (IMGW/PIHM)

⁶ Rocznik meteorologiczny 1921 (IMGW/PIHM)

⁷ Rocznik meteorologiczny 1959 (IMGW/PIHM)

⁸ Gumiński R., „Zima roku 1928/29 w Polsce”, Przegląd Geograficzny, Tom IX, 1931.

⁹ Rocznik meteorologiczny 1966 (IMGW/PIHM)

¹⁰ Rocznik meteorologiczny 1965 (IMGW/PIHM)

¹¹ Dane z Centralnej Bazy Danych Historycznych (IMGW), dostęp ze strony https://dane.imgw.pl

¹² http://mojebieszczady.blogspot.com/2012/01/rekordowo-zimne-stuposiany.html

¹³ Rocznik meteorologiczny 1961 (IMGW/PIHM)

¹⁴ „Prace Zakładu i Obserwatorium Meteorologii i Klimatologii UWr, Obserwacje dobowe we Wrocławiu 1950” za PIHM.

¹⁵ Rocznik meteorologiczny 1968 (IMGW/PIHM)

¹⁶ Stacja położona w mieście, będąca pod wpływem Miejskiej Wyspy Ciepła. Na stacji Kraków – Balice tego dnia notowano 22.5°C

¹⁷ http://www.izera.pl/izerskangp.html

¹⁸ Urban G. „Uwarunkowania przymrozków na przykładzie epizodu z lipca 1996 roku na Hali Izerskiej w Górach Izerskich w kontekście gospodarki leśnej”, Leśne Prace Badawcze 2014.

¹⁹ Hess M., Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B. „Stosunki termiczne Beskidu Niskiego (metoda charakterystyki reżimu termicznego gór)”, Prace Geograficzne nr 123, PAN 1977

²⁰ Rocznik meteorologiczny 1964 (IMGW/PIHM)

²¹ Rocznik meteorologiczny 1956 (IMGW/PIHM)

²² Pomiary dokonywane na stacjach umiejscowionych na Puściźnie Rękowiańskiej (torfowisko k. Czarnego Dunajca) są pomiarami nieoficjalnymi, dokonywanymi jednak w sposób zgodny z zaleceniami WMO (szczególnie dotyczy to stacji Puścizna Rękowiańska I).

²³ https://meteomodel.pl/BLOG/39-8c-i-38-9c/

²⁴ Dane systemu telemetrii IMGW

²⁵ Rocznik meteorologiczny 1929 (PIM)

²⁶ Rocznik meteorologiczny 1931 (PIM) str. 163

²⁷ Rocznik meteorologiczny 1958 (PIHM), str. 454

²⁸ Na stacji klimatologicznej w Radzyniu funkcjonuje zarówno automatyczny czujnik systemu telemetrii, jak i prowadzone są odczyty z standardowych termometrów szklanych. Wartość temperatury maksymalnej z sieci telemetrii to 38.3°C, wartość odczytana przez obserwatora za pomocą „analogowego” termometru maksymalnego to 38.1°C.

²⁹ Depesze SYNOP IMGW-PIB

³⁰ Dane IMGW-PIB (https://dane.imgw.pl)

³¹ https://blog.meteomodel.pl/absolutny-rekord-ciepla-lutego-w-polsce-22-1c-czas-na-ochlodzenie/

³² Dane IMGW-PIB

³³ Dane IMGW-PIB – histklim.imgw.pl

³⁴ https://mrozowiska.pl/2022/08/pierwszy-miesieczny-rekord-zimna-polski/ Dane zarejestrowane w czasie kampanii pomiarowej mającej na celu zlokalizowanie najzimniejszego miejsca w Polsce. Niestety do tej pory pomiarów w Litworowym Kotle nie prowadzono.

³⁵ Dane IMGW-PIB – histklim.imgw.pl Stacja bez termometru maksymalnego/minimalnego. Istnieje szansa, że rzeczywiste minimum było niższe.

³⁶ System telemetrii IMGW-PIB, https://www.facebook.com/Meteoimgw/posts/pfbid02TmAm5fzJL5DR1n2VDwLhXHJ2QvcmhebUmuFE3vyTGtbMVcmAF84AiPhEpXHXaFTNl

³⁷ IMGW-PIB/Twitter

³⁸ System telemetrii IMGW-PIB, IMGW-PIB/Twitter

³⁹ Druga stacja w Tarnowie, do stycznia 2024 funkcjonująca jako stacja synoptyczna. W styczniu 2024 stację synoptyczną przeniesiono do nowej lokalizacja, a lokalizacja pierwotna funkcjonuje jako stacja telemetryczna.

⁴⁰ System telemetrii IMGW-PIB, IMGW-PIB/Twitter. Ostateczna wartość może ulec zmianie po aktualizacji bazy danych na początku maja 2024.

⁴¹ Deutsches Meteorologisches Jahrbuch 1943, Teil II: Monats und Jahresergebnisse, strona 67. Źródło. Wartość 40.5°C jest o 0.3°C wyższa, niż uznawana do tej pory za najwyższą w historii pomiarów w Polsce (w jej obecnych granicach) wartość z Prószkowa k. Opola z 29 lipca 1921. O ile pomiary ze Ścinawy (Steinau/Oder) są zdecydowanie wyższe od stacji okolicznych, nie można ich jednoznacznie wykluczyć. Nie jest jasne którego dokładnie dnia wartość ta została odnotowana, wybitnie wysokie temperatury notowano tu między 20 a 22 sierpnia 1943.

⁴² Wartość wątpliwa, jednak nie można jej wykluczyć

Jak widać, rozszerzenie tabeli ekstremalnych wartości temperatury w Polsce na lata 1881-1950 powoduje pewne zmiany – okazuje się, że tegoroczna temperatura notowana w maju w Toruniu (-7.2°C) nie jest rekordowa, bowiem 11.05.1941 notowano w Mławie -8.5°C. Również rekordowa nie była temperatura z listopada 2008 w Bielsku Białej (23.1°C), bowiem 23.4°C notowano 01.11.1926 w Krakowie. Artykuł cytuje również nieoficjalne rekordy zimna:

„(…) minima bywały niższe od wymienionego w pracy Wiszniewskiego i Chełchowskiego (1975). Według Ziobrowskiego (1933) w dniu 10 II 1929 w Rabce (na poziomie 2m) temperatura obniżyła się do -45 st C. Różański (1951), za inż. Poholeskim, autorem planu zagospodarowania przestrzennego Nowego Targu, cytuje: „W roku 1928/29 minimum zimowe dosięgało -49, temperatury nie notowanej nigdzie dotąd w Polsce”. Mimo braku lokalizacji owo minimum zasługuje na uwagę. Michalczewski (1962) badając genezę zastoisk mrozowych w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej przez wnikliwą analizę mikrosynoptyczną, konstatuje: „przytoczona przez Różańskiego wartość -49 st. C leży w granicach możliwości klimatycznych tego regionu, stanowiąc niewątpliwe ekstremum”

Rzeczywiście, w świetle niektórych pomiarów notowanych w zastoiskach mrozowych w znacznie cieplejszych zimach (poniżej -45°C w niemieckim Funtensee) wydaje się prawdopodobne, że w zimach rekordowo mroźnych temperatura mogła spadać znacznie niżej – jeśli w Siedlcach możliwy był spadek temperatury do -41.0°C, to w zastoiskach mrozowych z pewnością było możliwe zanotowanie temperatury dużo niższej. Oczywiście przytaczana przez Różańskiego wartość -49°C jest bardzo dyskusyjna, jednak jeśli zarówno ona, jak i rekord z Rabki są prawdziwe, oznacza to iż nawet obecnie – w zimach znacznie cieplejszych – nie jest wykluczone odnotowanie temperatur spadających do -40°C, szczególnie w nowszych stacjach położonych na Hali Izerskiej, lub w Stuposianach. Niestety te stacje nie istniały w czasie największych mrozów XX wieku.

Temperatury maksymalne niemal na wszystkich stacjach położonych na nizinach przekraczały, lub były równe 35°C. Na uwagę zasługuje rekordowa wartość z Suwałk: +37.0 notowane ponoć 11.08.1946. Jest to o tyle wątpliwe, że rekordowa wartość w niedalekim Białymstoku osiągnęła tylko 34.4 i to w roku 1943, zatem w 1946 musiała być jeszcze niższa. Z drugiej jednak strony analiza pola barycznego z dnia 11.08.1946 potwierdza, iż mógł być to dzień upalny.

Inaczej się ma sprawa z rekordami ciepła z 19/20 sierpnia 1892 roku – bardzo wysokie temperatury – dochodzące do niemal 39°C wystąpiły w południowo-zachodnich regionach naszego kraju. Tu wartości 38.9°C notowano zarówno w Zielonej Górze, jak i Legnicy. W dniach 19 i 20 sierpnia +37.2°C notowano w Kłodzku. Niższe od 38°C temperatury musiały jednak panować we Wrocławiu, gdyż 38.0°C jest rekordową wartością, jaką notowano w tym mieście w całym wieloleciu 1881-2017. Niestety w 1892 roku pomiary prowadzone były w sposób zupełnie odmienny od dzisiejszego, przede wszystkim nie stosowano klatek meteorologicznych, a termometry wisiały najczęściej na ścianach budynków. Inna była też lokalizacja stacji meteorologicznych.

Rekordowy dzień 29.07.1921 również budzi wątpliwości – jesne jest, że był to dzień wyjątkowo upalny, jednak wartość +40.2°C cytowana za Klimakunde des Deutschen Raiches (1939) wydaje się nieco za wysoka, szczególnie iż w pobliskim Opolu notowano jedynie +38.0°C. Dodatkowo istnieją informacje o położeniu klatki w Prószkowie zaledwie 1 metr nad powierzchnią gruntu (obecnie jest to 2 metry). Tego dnia w Słubicach notowano mniej niż 38.0°C (rekord dla Słubic w latach 1881-1950 to 38.0 z 20.08.1943), gorąco z kolei było w Poznaniu (38.7°C). W Łodzi notowano +37.0°C, w Częstochowie +37.5°C, zaś w Krakowie +37.4°C.

Aktualizacja:

Wygląda na to, że rekord z Tarnowa cytowany przez D. Kuziemską jest nieprawidłowy. Wskazuje na to oryginalna mapa baryczna z „Spostrzeżeń meteorologicznych PIM w Warszawie”, gdzie możemy przeczytać: „Ogólny stan atmosfery 2.X.1925 Wysokie ciśnienie nad całą Europą prócz Skandynawii i Rosji północnej, które są ogarnięte niżem barometrycznym. W Polsce dość pogodnie, miejscami mgła lub opary. Dość ciepło.”. Zaś tabele wskazują na temperatury rzedu 20-22 stopni.

Aktualizacja 2012-09-25

W „Klimakunde des Deutschen Reiches” rekord z Olecka nie jest wspomniany. Dla przedwojennego Olecka (Treuburg) są tam przytoczone wartości -36.4 w styczniu i -32.6 w lutym. Minimum marcowe to -29.4. Rekord został usunięty. Jednocześnie dodano kilka ciekawych danych. Dla przykładu wg „Klimakunde…” w miejscowości Neu Hammerstein (obecnie Poraj między Łebą a Lębrokiem, powiat Wicko) notowano bardzo niskie wartości w okresie wiosenno letnim. Najprawdopodobniej do tej miejscowości należy zarówno rekord maja, jak i czerwca.

Aktualizacja 2013-04-07

Kilka rekordów temperatury minimalnej zarejestrowano w Poraju k. Lęborka. Dokładniej Poraj leży niedaleko Wicka. Poniżej mapka.

Google Maps

Aktualizacja 2013-07-27

Lista rekordów uaktualniona o wartości z roczników meteorologicznych – kilka wartości ekstremalnych notowanych na stacjach i posterunkach klimatologicznych.

Strona z „Klimakunde des Deutschen Reiches” podważająca cytowany miejscami rekord -42.0°C z Olecka (Treuburg):

Aktualizacja z dnia 2.09.2013

W zasadzie dwie uwagi. W związku z materiałem zebranym przeze mnie tutaj, rekordy z Siedlec są najprawdopodobniej błędne. Z uwagi na inne wartości temperatury w Zakopanem (najprawdopodobniej w artykule D. Kuziemskiej pojawił się 'czeski błąd’, dzięki któremu wartość „16.7” została zamieniona na „17.6”) została ona zmieniona i uwzględniono tym samym rekord z Jeleniej Góry (1993). Informacje o wartości 16.7 pochodzą z Przeglądu Geograficznego 1925, oraz ze Spostrzeżeń Geograficznych z tegoż roku. Skany poniżej.

W przypadku „Spostrzeżeń meteorologicznych”, przy Zakopanem widnieje wartość 17°C, co jest wartością zaokrągloną do 1°C – potwierdza to wartość 16.7°C.

Dodano informacje o rekordach z 1929 na podstawie artykułu R. Gumińskiego z 1931.