Czy leci z nami botanik?

Nie tak dawno temu na portalu racjonalista.pl pojawił się artykuł wskazujący na cieplejszy niż obecnie klimat w Polsce w czasach średniowiecznych, a konkretnie między VI a IX i w XVIII wieku. Z tezami red. Agnusiewicza rozprawiono się już między innymi na blogu Doskonale Szare – okazuje się, że sprawa taka znów oczywista nie jest. Nas natomiast (dzięki dyskusji z użytkownikiem podpisującym się jako Luke Summers na portalu Twoja Pogoda) interesuje kwestia osoki aloesowatej (Stratiotes aloides L.).

@Luke Summers twierdził początkowo, że roślina ta obecnie nie występuje na terenie Polski, a ponieważ występowała w średniowieczu, świadczy to niezbicie o tym, jakoby obecnie klimat był chłodniejszy, niż wówczas. Jest to oczywiście nieprawda, co więcej nic takiego w artykule Mariusza Agnusiewicza nie figuruje. Autor artykułu twierdzi jedynie, że w obecnych czasach osoka aloesowata nie owocuje (ale pewien tego nie jest), na co przywołuje informację Franciszka Ludery z 1933 [1]. Ponieważ istnieją ślady owocowania tejże rośliny w średniowieczu, red. Agnusiewicz wysnuł wniosek o tym, że okres średniowieczny był „z pewnością” cieplejszy w Polsce, niż czasy obecne.

Mariusz Agnusiewicz ma przy tym spore problemy ze zdefiniowaniem słowa „obecne”. Cytowane „Boże Igrzysko” Daviesa zostało wydane w 1981 roku, a więc siłą rzeczy autor odnosi się w najlepszym przypadku z końca lat 70. XX w. Podobnie rekonstrukcja Ljungqvista kończy się w latach 70. XX w., a wspominane przez Agnusiewicza maksimum nie jest maksimum obecnym, a tym z połowy XX w.:

Przebieg anomalii temperatury na obu półkulach wg NASA GISS.

[xyz-ips snippet=”s2-ad”]

O tym wszystkim, jak i o pominięciu pewnych fragmentów cytowanych artykułów możecie jednak przeczytać na wspomnianym wyżej blogu „Doskonale Szare”. Wróćmy raczej do owocowania osoki aloesowatej. Otóż red. Agnusiewicz ogranicza się do stwierdzenia, że „wydaje się” iż w chwili obecnej roślina ta nie owocuje. Nie jesteśmy botanikami, więc szczegóły dotyczące tejże rośliny są nam raczej obce, natrafiliśmy jednak na informację nieco późniejszą, niż ta F. Ludera z 1933. Otóż w roku 1938 Józef Mądalski opublikował informację pod wiele mówiącym tytułem „O owocujących okazach Stratiotes aloides L.” [2]. Rzecz jasna miejsce, w którym Mądalski znalazł owocujące okazy osoki aloesowatej w chwili obecnej w granicach Polski nie leżą. Pisze on o miejscu nad Dniestrem, na północny zachód od Mariampola. Problem polega na tym, że w latach 20. i 30. XX w. średnia temperatura roczna w tym regionie wynosiła około 8.0 (Lwów) – 8.1°C (Czerniowice), były więc znacznie niższe, niż obecnie na większym obszarze naszego kraju, za wyjątkiem krańców północno-wschodnich i obszarów górskich.

Powstaje więc pytanie – czy Stratiotes aloides L. obecnie w Polsce owocuje? A jeśli nie, to dlaczego, skoro Mądalski znalazł w 1936 r. owocujące okazy na północny zachód od Mariampola? Być może światło na tę sprawę rzucić może artykuł [3], w którym autorzy piszą:

Badania roślinności naczyniowej w połowie lat siedemdziesiątych (Pliński i in., 1978) wykazały – w stosunku do stanu z lat pięćdziesiątych zmniejszenie jej powierzchni zasiedlania, zmniejszenie ilości zespołów, zubożenie taksonów. Stan ten wiązano z wpły­wem eutrofizacji i intensywnością zakwitów szczególnie sinic. Ostatnie prace (Pliński, 1995; Dubrawski, 1995) wskazują iż ten trend się umocnił – zaobserwowano spadek ilości lub zanik takich gatunków jak: osoka aloesowata (Stratiotes aloides L.), strzałka wodna (Sagittaria sagittifolia L.), grzybieńczyk wodny (Nymphoides peltata Knitze),rdestnica przeszyta (Potamogeton perfoliatus L.) – i potwierdzają wrażliwość roślinności naczyniowej na spadek przezroczystości wody.

Niewątpliwie, jeśli mielibyśmy stosować zasięg występowania Stratiotes aloides L. jako proxy temperatury w latach 1951-1995, sprowadziłoby nas to na manowce, nie ulega bowiem wątpliwości, że w tym czasie średnie temperatury w Polsce znacznie wzrosły. Oczywiste jest również, że wskazywanie temperatury jako jedynego czynnika warunkującego zasięg, jak i rozwój ww. rośliny jest co najmniej naiwne. Czy zanieczyszczenia środowiska, z jakimi bez wątpienia mamy do czynienia w czasach powojennych mogą wpływać zarówno na zasięg występowania, jak i zdolność do owocowania Sagittaria sagittifolia L.? Nie wiemy, bowiem nie jesteśmy botanikami, a zielnik widzieliśmy ostatnio w szkole podstawowej.

Stąd nasze tytułowe pytanie: czy leci z nami botanik, który zna się na osoce aloesowatej :)?

[1] Franciszek Ludera Wiadomość o znalezieniu osoki aloesowatej (Stratiotes aloides L.) w plejstocenie okolicy Rzeszowa, Annales Societatis Geologorum Poloniae, 1933, vol. 9.

[2] https://pbsociety.org.pl/journals/index.php/asbp/article/view/7324

[3] Graniczny M., Kowalski Z., Zachowicz J. „Studium geośrodowiskowe Zalewu Wiślanego i jego otoczenia przy wykorzystaniu nowoczesnych technik kartograficznych”, Przegląd Geologiczny Vol 46, No 12 (1998)

[xyz-ips snippet=”s1s1z-ads”]